Kinh Dịch (giản thể: 易经; phồn thể: 易經, bính âm: Yì Jīng; IPA Quảng Đông: jɪk gɪŋ; Việt bính Quảng Đông: jik ging; các kiểu Latinh hóa khác: I Jing, Yi Ching, Yi King) là bộ sách kinh điển của Trung Hoa. Nó là một hệ thống tư tưởng triết học của người Á Đông cổ đại. Tư tưởng triết học cơ bản dựa trên cơ sở của sự cân bằng thông qua đối kháng và thay đổi (chuyển dịch). Ban đầu, Kinh Dịch được coi là một hệ thống để bói toán, nhưng sau đó được phát triển dần lên bởi các nhà triết học Trung Hoa. Cho tới nay, Kinh Dịch đã được bổ sung các nội dung nhằm diễn giải ý nghĩa cũng như truyền đạt các tư tưởng triết học cổ Á Đông và được coi là một tinh hoa của cổ học Trung Hoa. Nó được vận dụng vào rất nhiều lĩnh vực của cuộc sống như thiên văn, địa lý, quân sự, nhân mệnh…
Xem thêm:
- Giới thiệu về Kinh Dịch – Nguyễn Hiến Lê
- Đạo Quân Tử – Nguyễn Hiến Lê
Kinh Dịch được cho là có nguồn gốc từ huyền thoại Phục Hy (伏羲 Fú Xī). Theo nghĩa này thì ông là một nhà văn hóa, một trong Tam Hoàng của Trung Hoa thời thượng cổ (khoảng 2852-2738 TCN, theo huyền thoại), được cho người sáng tạo ra bát quái (八卦 bā gùa) là tổ hợp của ba hào. Dưới triều vua Vũ (禹 Yǔ) nhà Hạ, bát quái đã phát triển thành quẻ, có tất cả sáu mươi tư quẻ (六十四卦 lìu shí sì gùa), được ghi chép lại trong kinh Liên Sơn (連山 Lián Shān) còn gọi là Liên Sơn Dịch. Liên Sơn, có nghĩa là “các dãy núi liên tiếp” trong tiếng Hoa, bắt đầu bằng quẻ Thuần Cấn (艮 gèn) (núi), với nội quái và ngoại quái đều là Cấn (tức hai ngọn núi liên tiếp nhau) hay là Tiên Thiên Bát Quái.
Sau khi nhà Hạ bị nhà Thương thay thế, các quẻ sáu hào được suy diễn ra để tạo thành Quy Tàng (歸藏 Gūi Cáng; còn gọi là Quy Tàng Dịch), và quẻ Thuần Khôn (坤 kūn) trở thành quẻ đầu tiên. Trong Quy Tàng, đất (Khôn) được coi như là quẻ đầu tiên. Vào thời kỳ cuối của nhà Thương, vua Văn Vương nhà Chu diễn giải quẻ (gọi là thoán hay soán) và khám phá ra là quẻ Thuần Càn (乾 qián) (trời) biểu lộ sự ra đời của nhà Chu. Sau đó ông miêu tả lại các quẻ theo bản chất tự nhiên của chúng trong Thoán Từ (卦辭 guà cí) và quẻ Thuần Càn trở thành quẻ đầu tiên. Hậu Thiên Bát Quái ra đời.
Kinh Dịch không chỉ là một tác phẩm dự đoán tương lai mà còn là một hệ thống triết lý và phong thủy. Người ta sử dụng Kinh Dịch để tìm hiểu về sự thay đổi của các sự kiện và để tìm lời khuyên về cách ứng xử trong các tình huống khác nhau. Các triết lý trong Kinh Dịch đã ảnh hưởng sâu sắc đến nhiều khía cạnh của văn hóa Trung Quốc và còn được nghiên cứu và áp dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực, từ triết học đến kinh doanh và nghệ thuật dự đoán tương lai.
Một số điểm chính về Kinh Dịch:
- Kinh Dịch được hình thành vào khoảng thời Xuân Thu (771-476 TCN), tuy nhiên nội dung của nó có thể còn lâu đời hơn.
- Kinh Dịch gồm 64 quẻ, mỗi quẻ gồm 6 vạch liền hoặc đứt, tượng trưng cho âm và dương. Các quẻ kết hợp với nhau tạo thành 64 trường hợp khác nhau, mô tả các hiện tượng tự nhiên, xã hội và tư tưởng con người.
- Kinh Dịch được sử dụng để bói toán, dự đoán vận mệnh, hướng dẫn hành động và ra quyết định. Người xưa tin rằng Kinh Dịch tiết lộ được ý trời, đạo lý muôn vật.
- Kinh Dịch có ảnh hưởng lớn đến văn hóa, tư tưởng Trung Quốc và các nước chịu ảnh hưởng của Nho giáo như Việt Nam, Hàn Quốc, Nhật Bản.
Nói tóm lại, Kinh Dịch là một di sản văn hóa quan trọng của Trung Quốc cổ đại, có giá trị trong việc nghiên cứu văn hóa, triết học Đông Á.
64 QUẺ KINH DỊCH – HÀ LẠC LÝ SỐ – BÁT TỰ HÀ LẠC
Hà Lạc Lý Số, Bát Tự Hà Lạc và 64 quẻ Kinh Dịch có mối liên hệ chặt chẽ với nhau trong hệ thống tư tưởng của Kinh Dịch:
- Hà Lạc Lý Số là hệ thống 10 số từ 1 đến 10 dùng để diễn đạt ý nghĩa các quẻ trong Kinh Dịch. Mỗi số biểu thị một giai đoạn hoặc trạng thái của sự vật.
- Bát Tự Hà Lạc gồm 8 quẻ đơn: Càn ☰, Đoài ☱, Ly ☲, Chấn ☳, Tốn ☴, Cấm ☵, Khôn ☶, Địa ☷. 8 quẻ này kết hợp với nhau tạo thành 64 quẻ.
- 64 quẻ Kinh Dịch là tập hợp của 64 quẻ kép, mỗi quẻ gồm 6 vạch, biểu thị một trạng thái hoặc tình huống cụ thể trong vũ trụ vạn vật.
Như vậy, Hà Lạc Lý Số là công cụ giải thích ý nghĩa các quẻ, Bát Tự Hà Lạc là cơ sở hình thành nên các quẻ, và 64 quẻ Kinh Dịch là tổng thể được xây dựng dựa trên Bát Tự Hà Lạc và Hà Lạc Lý Số. Ba khái niệm này tạo nên một hệ thống logic và phương pháp luận độc đáo của Kinh Dịch.
